Het Nederlandse personeelsmanagement, zoals zich dat in de twintigste eeuw heeft ontwikkeld, stond sterk onder invloed van Amerikaanse ideeën en stromingen. Nieuwe benaderingen, zoals het scientific management en het human relations denken, werden hier te lande dan ook snel na hun ontstaan in de Verenigde Staten overgenomen. Behalve deze buitenlandse invloeden waren er echter ook belangrijke binnenlandse wortels van het Nederlandse personeelsmanagement. Tot nu toe is daarover minder bekend, maar ze waren minstens zo belangrijk. Het meest innovatieve en invloedrijke voorbeeld was daarbij ongetwijfeld het personeelsmanagement zoals dat door J.C. (Jacques) van Marken werd ontwikkeld en toegepast in de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek in Delft in de periode 1870-1900.

Over de aanpak van Van Marken is vaak geschreven in termen van personeelszorg en paternalisme en ongetwijfeld zaten er zulke elementen in zijn aanpak. Maar bij nadere beschouwing blijkt dat er in zijn aanpak ook elementen zaten die als voorloper kunnen worden gezien van (veel) latere benaderingen op het gebied van het personeelsmanagement, wellicht zelfs van het hedendaagse human resource management. Gezien het aantal vernieuwingen dat Van Marken introduceerde en vooral ook de samenhangende en systematische wijze waarop hij deze ontwikkelde en (wetenschappelijk) onderbouwde, kan hij als dé personele innovator van ons land worden beschouwd. Een aantal van zijn benaderingen heeft ook navolging gekregen bij andere bedrijven en/of hebben als basis gediend voor latere wet- en regelgeving op sociaal gebied en voor collectieve arbeidsovereenkomsten. In die zin heeft Van Marken een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het Nederlandse personeelsmanagement. In dit artikel wordt een poging gedaan deze bijdrage (opnieuw) te beoordelen en te waarderen.